همه ما حداقل یک بار اسپاسم عضلانی یا گرفتگی عضلانی را تجربه کرده‌ایم. اگر درمان اسپاسم عضلانی به موقع انجام نشود ممکن است موجب مشکلات جدی‌تری شود.

آناتومی عضلات بدن

عضلات بدن ساختارهای پیچیده‌ای هستند که باعث حرکات در بدن می‌شوند. سه نوع عضله در بدن وجود دارد که عبارتند از:

1. عضلات قلب که خون را پمپ می‌کنند (عضلات قلبی)
2. عضلات اسکلتی که قسمت‌های خارجی بدن مانند دست‌ها، پاها، گردن، کمر و صورت را حرکت می‌دهند
3. عضلات نرم که ساختارهای توخالی داخل بدن را حرکت می‌دهند. عضلات مری، شکم و روده و عضلاتی که عروق بزرگ و رحم را تشکیل می‌دهند از این گروه عضلات هستند.

اسپاسم عضلانی چیست؟

اسپاسم عضلانی یا کرامپ عضله یک انقباض غیرارادی در عضلات است. اسپاسم‌های عضلانی به طور ناگهانی ایجاد شده و معمولا به سرعت نیز رفع می‌شوند اما غالبا بسیار دردناک هستند.

اسپاسم عضلانی با کشیدگی عضلات فرق دارد. کشیدگی عضلانی یا فاسیکولاسیون یک حرکت جزئی غیر ارادی در بخش کوچکی از عضلات بزرگ است که در زیر پوست دیده می‌شود.

همچنین با مطالعه بیشتر میتوان روند درمان اسپاسم عضله کمر و پا را سریع کرد.

علت اسپاسم عضلانی چیست؟

بروز اسپاسم عضلانی دلایل متعددی دارد که هر کدام به عوامل زمینه‌ساز، بخش‌هایی از بدن که درگیر می‌شوند و محیطی که بدن در آن قرار دارد بستگی دارد.

دلیل اسپاسم عضلانی می‌تواند موارد زیر باشد:

• استفاده بیش از حد از عضلات
• فعالیت‌های تمرینی و بدنی جدید
• کم آبی و نقص الکترولیت بدن
• آترواسکلروز یا تنگی عروق
• گردن درد و کمر درد مزمن
• بیماری‌های سیستمی
• بیماری‌های سیستم عصبی
• وجود عضلات نرم

انواع اسپاسم عضلانی

استفاده بیش از حد از عضلات

زمانی که عضلات بیش از اندازه استفاده شده و خسته می‌شوند یا زمانی که عضلات در گذشته دچار آسیب‌دیدگی یا کشیدگی شده‌اند ممکن است اسپاسم بروز کند.

اگر عضله بیش از اندازه کشیده شده یا به مدت طولانی در وضعیتی مشابه گرفتگی قرار گیرد، دچار اسپاسم می‌شود. در واقع، زمانی که انرژی و مایعات درون عضلات کم شوند این عضلات به شدت تحریک‌پذیر شده و انقباضات قوی در آنها ایجاد می‌شود.

علت اسپاسم‌ عضلانی

این اسپاسم ممکن است بخشی از عضله یا تمام آن را و یا حتی عضلات مجاور را نیز دربرگیرد. استفاده بیش از حد از عضلات که عمدتا در ورزشکارانی که در هوای گرم ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند باعث ایجاد اسپاسم‌های عضلانی اسکلتی می‌گردد. این نوع اسپاسم در کارگران ساختمانی یا کارگران دیگری که در هوای گرم کار می‌کنند نیز دیده می‌شود.

معمولا اسپاسم در عضلات بزرگی که در هنگام کار دچار کشیدگی عضلانی شده‌اند بیشتر ایجاد می‌شود. زمانی که این عارضه در مواجهه با محیط‌های گرم ایجاد می‌شود به آن کرامپ‌های ناشی از گرما نیز گفته می‌شود.

ممکن است کارهای روزمره‌ای مانند پارو کردن برف یا چمن‌زنی باعث استفاده بیش از حد از عضلات و اسپاسم در عضلات گردن، شانه و کمر شود.

فعالیت‌های تمرینی و بدنی جدید

فعالیت‌های تمرینی جدید نیز ممکن است باعث بروز اسپاسم عضلات شود. اسپاسم شکم ممکن است به دلیل انجام حرکات ورزشی مانند دراز و نشست و انجام مکرر و سریع این حرکت ایجاد شود.

کرامپ دست و انگشتان نویسندگان باعث استفاده طولانی مدت از عضلات کوچک دست و کرامپ عضلاتی در دستی که بیش از حد مورد استفاده قرار گرفته‌اند می‌شود. افراد باید برای پیشگیری یا درمان این عارضه به طور مرتب به انگشتان و دست خود استراحت داده و حرکات کششی انجام دهند.

کم آبی و نقص الکترولیت بدن

معمولا تصور می‌شود که کم‌آبی و نقص الکترولیت بدن ممکن است باعث بروز اسپاسم و کرامپ عضلانی شود. باید به اندازه کافی به سلول‌های عصبی آب، گلوکوز، سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم برسد تا پروتئین موجود در آنها بتوانند انقباض‌های کنترل شده و سازمان یافته را انجام دهند. کمبود این مواد در عضلات ممکن است باعث تحریک‌پذیری و اسپاسم عضلانی شود.

آترواسکلروز یا تنگی عروق

آترواسکلروز یا تنگی عروق (بیماری عروق محیطی) ممکن است باعث بروز کرامپ و اسپاسم عضلانی شود. علت آن هم خونرسانی و تغذیه ضعیف عضلات است. بیماری عروق محیطی ممکن است گردش جریان خون در پاها را کاهش داده و باعث ایجاد درد در هنگام فعالیت با پا شود. این درد ممکن است با کرامپ عضلانی همراه باشد.

اسپاسم‌های پا غالبا به ورزش مرتبط هستند اما کرامپ ها ممکن است در هنگام شب در عضلات ساق پا یا عضلات انگشت شصت نیز اتفاق بیفتند.
کرامپ های شبانه پا و ابتلا به سندرم پای بیقرار نوعی اختلالات خواب محسوب می‌شوند. شیوع این عارضه با افزایش سن بیشتر شده و غالبا دلیل مشخصی ندارد.

گردن درد و کمر درد مزمن

گردن درد و کمر درد مزمن ممکن است باعث کرامپ های عضلانی مکرر شود. گروه عضلات بزرگ در میان تنه مانند گردن، قفسه سینه، قسمت فوقانی کمر، قسمت تحتانی کمر، بازوها و پاها ممکن است دچار اسپاسم شوند.

اسپاسم ها در این عضلات ممکن است به دلیل آسیب‌دیدگی ایجاد شده یا به دلیل تغییرات آرتروزی به تدریج و به مرور زمان در ستون فقرات ایجاد شوند.

بیماری‌های سیستمی

بیماری‌های سیستمی مانند دیابت، کم‌خونی (کم بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون)، بیماری‌های کلیوی و تیروئید و مشکلات هورمونی دیگر ممکن است باعث بروز اسپاسم‌های عضلانی شوند.

بیماری‌های سیستم عصبی

بیماری‌های سیستم عصبی مانند اسکلروز جانبی امیوتروفیک، ام اس یا ضایعات نخاعی ممکن است به اسپاسم‌های عضلانی همراه باشند.

وجود عضلات نرم

عضلات نرم نیز ممکن است دچار اسپاسم شوند. زمانی که ساختار توخالی با هوا یا مایع پر شود باعث بورز اسپاسم‌های عضلانی می‌شود. این عارضه ممکن است درد شدیدی داشته باشد زیرا مایع یا هوا فشرده نمی‌شوند.

به عنوان مثال، عضلات نرم دیواره روده ممکن است باعث اسپاسم شده و دردهای موجی به نام کولیک ایجاد کنند. درد کولیکی تمایل به شروع و انقطاع داشته و ممکن است در مجرای صفرا که صفرا در آن تخلیه می‌شود ایجاد شده و پس از غذا خوردن بروز کند.

زمانی که سنگ‌های کلیه از طریق مجرای ادراری دفع می‌شوند، عضلات نرمی که در دیواره حالب (که کلیه را به مثانه متصل می‌کند) ممکن است به طور ریتمیک دچار اسپاسم شده و باعث ایجاد درد شدید شوند. غالبا این نوع درد با حالت تهوع و استفراغ همراه بوده و به آن کولیک رنال یا کولیک کلیوی گفته می‌شود.

ممکن است عضلات اطراف مری در زمان برگشت اسید به دلیل تحریک پوشش مری که باعث رفلاکس معده می‌شود دچار اسپاسم شود. اسهال نیز ممکن است با درد کولیکی همراه باشد.

زیرا در هنگام دفع آبکی مدفوع، عضلات دیواره کولون دچار اسپاسم می‌شوند. زمانی که دیواره رحم به شدت منقبض شود، کرامپ قاعدگی اتفاق می‌افتد.

اسپاسم عضلانی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

بیشتر افراد ممکن است در هنگام کشش عضلات، اسپاسم را تجربه کرده باشند به خصوص در محیط‌های گرم که این عارضه توسط خود فرد تشخیص داده می‌شود.

به هر حال، اگر اسپاسم شدید باشد و مدت زیادی ادامه یابد یا به طور مکرر عود کند باید برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید. تشخیص اسپاسم عضلانی معمولا با بررسی سوابق پزشکی و انجام معاینات پزشکی انجام می‌شود. درک علل ابتلا به اسپاسم عضلانی می‌تواند مفید باشد.

مواردی که ممکن است پزشک از شما سوال بپرسد عبارتند از:

• چه موقع اسپاسم شروع شده است؟
• چه مدت ادامه یافته است؟
• تناوب بروز آن چقدر است؟
• آیا ریتمیک است یا به صورت تصادفی اتفاق می‌افتد؟
• آیا همیشه یک گروه عضلانی خاص درگیر این عارضه می‌شوند؟

تشخیص اسپاسم عضلانی

اطلاعات دیگر که می‌تواند مفید باشند عبارتند از:

• ارزیابی سلامت عمومی بیمار
• بررسی سوابق پزشکی
• بررسی سوابق کاری و ورزشی

ارزیابی سلامت عمومی بیمار

ارزیابی سلامت عمومی بیمار و بررسی بیماری‌های اخیر او یا داروهایی که اخیرا مصرف شده است اعم از داروهای تجویزی و داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک، مکمل‌های غذایی و داروهای گیاهی می‌تواند در تشخیص علت اسپاسم در عضلات مفید باشد.

بررسی سوابق پزشکی

سوابق پزشکی نکات مهمی را در مورد علت بروز اسپاسم‌های عضلانی روشن می‌کنند. این سوابق شامل سوابق ابتلا به دیابت، کم‌کاری تیروئید، بیماری‌های کلیوی و ضایعات نخاعی می‌شود.

بررسی سوابق کاری و ورزشی

اطلاعات مربوط به سوابق کاری و ورزشی نیز از اهمیت زیادی برخوردار هستند. اطلاعات محیطی نیز نکات مهمی در مورد قرار گرفتن در معرض علائم و نشانه‌های کم‌آبی در بدن در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

گاهی اوقات ممکن است در خلال انجام معاینات پزشکی چیزی مشخص نشود زیرا در هنگام ویزیت اسپاسمی اتفاق نیفتاده است. به هر حال، معاینات فیزیکی ممکن است برای شناسایی بیماری‌های زمینه‌ای که می‌توانند در تشخیص تاثیر داشته باشند، مفید باشد.

به عنوان مثال، اگر بیمار دچار اسپاسم عضلات ران پا شده است، معاینات ممکن است شامل لمس کردن و دریافت احساسات پالس در پاها باشد.

نکات لازم پس از تشخیص علت اسپاسم عضلانی

پس از تشخیص دلیل اسپاسم عضلانی توجه به نکات زیر ضرروری است:

• آترواسکلروز یا سخت شدن عروق ممکن است به کاهش نبض عروقی در اندام مبتلا به اسپاسم همراه باشد.
• ممکن است درد ناشی از اسپاسم در عضلات نرم به حدی شدید باشد که فرد نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی پیدا کند.
• سوابق پزشک و معاینات بالینی برای یافتن منبع درد انجام می‌شود و به طور همزمان تلاش می‌شود که علائم کنترل شوند.
• برای رفع درد ناشی از وجود سنگ کلیه و درد صفرا ممکن است مصرف داروهای ضدالتهابی یا مسکن‌های نارکوتیک تجویز شوند. این عارضه معمولا با حالت تهوع و استفراغ همراه بوده و این علائم ممکن است نیاز به درمان داشته باشند.
• برخی بیماران که به بیماری روده تحریک‌پذیر مبتلا هستند ممکن است در روده دچار اسپاسم شدید شده و دل آنها درد گرفته و مبتلا به یبوست یا اسهال شوند.

آزمایش های تشخیصص اسپاسم عضلانی

برای بیمارانی که به طور مکرر دچار اسپاسم عضلانی می‌شوند و علت آن نیز پس از بررسی سوابق پزشک و انجام معاینات بالینی مشخص نمی‌شود باید برخی آزمایش‌ها انجام شود. این آزمایشات عبارتند از:

• آزمایش خون
• لکترومیوگرافی (ای ام جی)

آزمایش خون

آزمایش خون ممکن است بسته به وضعیت و اطلاعات به دست آمده از بررسی سوابق پزشکی و معاینات بالینی علت را نشان بدهد یا ندهد. ممکن است آزمایش شمارش کل سلول‌های خون برای بررسی وضعیت کم‌خونی، الکترولیت (به خصوص سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم)، گلوکوز و کراتین (برای بررسی عملکرد کلیه‌ها) انجام شوند. انجام آزمایش تیروئید نیز ممکن است مورد توجه قرار گیرد.

اگر اسپاسم عضلانی به مدت طولانی باقی مانده باشد این احتمال وجود دارد که باعث آسیب‌دیدگی عضلات شود. آزمایش فسفوکیناز کراتین خون نیز ممکن است برای این منظور انجام شود.

ممکن است آسیب‌دیدگی یا تحریک بافت‌های عضلانی باعث ترشح برخی آنزیم‌ها در خون شود. ابتلا به رابدومیولیز ممکن است منجر به نارسایی کلیوی شود.

الکترومیوگرافی (ای ام جی)

اگر اسپاسم عضلانی به دلیل اختلالات عضلانی یا عصبی بروز کرده باشد باید الکترومیوگرافی (ای ام جی) برای تعیین و تشخیص ناهنجاری‌های عضلانی یا عصبی یا هر دو انجام شود.

اگر احتمال ابتلا به بیماری‌های عروق محیطی وجود داشته باشد باید جریان خون در پاها مانند ارزیابی براکیال مچ که با مقایسه فشار خون در دست‌ها و پاها و اولتراسوند و آنژیوگرافی (غالبا استفاده از سی تی اسکن و ام آر آی) مورد ارزیابی قرار گیرد تا عروق خونی به طور مستقیم بررسی شوند.

روش های درمان اسپاسم عضلانی

بیشتر کرامپ ها در صورتی که عضلات کشیده شوند برطرف می‌شوند. در ادامه به بررسی نحوه درمان انواع اسپاسم عضلانی می‌پردازیم. این موارد عبارتند از:

• اسپاسم عضلات پا
• کرامپ نویسندگان
• کرامپ ناشی از کم آبی

درمان اسپاسم عضلانی

درمان اسپاسم عضلات پا

برای بسیاری از اسپاسم های عضلات پا این کشش می‌تواند با ایستادن و قدم زدن در اطراف انجام شود. برای کرامپ عضلات ساق پا، بیمار باید با فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتی‌متری از دیوار بایستد (برای افرادی که قد بلندتری دارند این فاصله افزایش می‌یابد) و به سمت دیوار خم شوند تا ساعد آنها مقابل دیوار قرار گرفته و زانو و کمر آنها صاف بوده و پاشنه پا روی زمین قرار گیرد. بهتر است برای آموزش، این مانور را در زمانی که اسپاسمی اتفاق نیفتاده است تمرین کنید.

یک روش دیگر این است که در حالی که در رختخواب خود خوابیده‌اید مچ پای خود را خم کرده و انگشتان پا را به سمت بالا نگه دارید، در هنگام انجام این تمرین باید پای شما صاف باشد.

درمان کرامپ نویسندگان

افراد مبتلا به کرامپ نویسندگان (انقباض عضلانی در دست) باید دست خود را روی دیوار قرار دهند به طوری که انگشتان آن روبه پایین باشد و عضلات فلکسور انگشتان را که دچار کرامپ شده‌اند بکشند.

ماساژ ملایم عضلات غالبا به شل شدن عضلات کمک می‌کند همانطور که استفاده از یک پد گرم می‌تواند به شل شدن عضلات کمک کند.

درمان کرامپ ناشی از کم آبی

اگر کرامپ به دلیل کم‌آبی ناشی از انجام فعالیت‌های فیزیکی شدید ایجاد شده باشد، جایگزین کردن مایع و الکترولیت بدن (به خصوص سدیم و پتاسیم) ضروری است.

معمولا برای درمان کرامپ های معمولی نیازی به انجام اقدامات درمانی نیست زیرا این کرامپ های قبل از جذب دارو به بدن به خودی خود بهبود می‌یابند. داروهای شل کننده عضلات ممکن است برای یک دوره کوتاه در برخی موارد استفاده شوند تا باعث رفع کرامپ های عضلانی ناشی از آسیب‌دیدگی یا وقایع موقتی دیگر شوند.

برخی از این داروها عبارتند از:

• سیکلوبنزاپرین (فلکسریل)
• اورفنادرین (نورفلکس)
• باکلوفن (لیوریزال)

در سال‌های اخیر، تزریق پزشکی سم بوتالینیوم (بوتاکس) به طور موفقیت‌آمیزی برای درمان اختلالات دیستونیک عضلانی به کار برده می‌شود و باعث محدود شدن حرکت گروه‌های عضلانی می‌شود. اثر این تزریق چندین ماه باقی مانده و پس از آن باید دوباره تزریق انجام شود.

درمان کرامپ هایی که به دلیل ابتلا به برخی بیماری‌ها بروز کرده‌اند بر درمان بیماری زمینه‌ای تاکید دارد.

گاهی اوقات، داروهای بیشتری باید برای درمان این کرامپ ها تجویز و مصرف شود. البته، اگر کرامپ شدید، مستمر و مدام باشد و نسبت به اقدامات درمانی اولیه واکنش ضعیفی نشان دهد یا دلیل آن مشخص نباشد، پزشک و بیمار باید استفاده از روش‌های تهاجمی‌تر را مورد نظر قرار دهند تا مشخص شود که آیا کرامپ ها نشانه ابتلا به بیماری‌های دیگری است یا نه.

همان طور که در بالا توضیح داده شد، عوامل ابتلا به اسپاسم عضلانی بسیار متفاوت بوده و شامل مشکلاتی مانند گردش خون، عصب‌ها، متابولیسم، هورمون‌ها، داروها و تغذیه می‌شود.

کرامپ های عضلانی به دلیل ابتلا به بیماری‌هایی که علائم مشخص دیگری ندارند بسیار به ندرت اتفاق می‌افتد. بروز کرامپ اجتناب‌ناپذیر است اما در صورت امکان بهترین راه پیشگیری از بروز آنها است.